بعضی صداها پس از خاموشی حنجره به سکوت نمی‌رسند؛ به جاودانگی می‌رسند؛ صدایی که در حافظه شهر می‌ماند، در گوش شاگردان ادامه پیدا می‌کند و لابه‌لای آیات قرآن شنیده می‌شود. استاد محمود فرقانی از همان صداها بود؛ قاری و معلمی که زندگی‌اش با قرآن معنا گرفت. او از نسل مردانی بود که قرآن را نه حرفه، که زیست روزانه خود می‌دانستند. آموزش برایش انتقال محفوظات نبود؛ تربیت گوش و دل بود. کسی که سرانجام در جوار حرم مطهر رضوی آرام گرفت. به بهانه سالروز درگذشت این پیشکسوت قرآنی، مرور کوتاهی بر زندگی ایشان داریم.

زاده هرات، پرورش‌یافته قرآن

استاد محمود فرقانی سال ۱۳۲۰ در شهر هرات افغانستان به دنیا آمد؛ شهری که آن روزها مأمن خانواده‌هایی بود که برای حفظ باورهای دینی خود، ناچار به هجرت شده بودند. خانواده او اصالتاً ایرانی بودند و در دوران کشف حجاب، برای زیر پا نگذاشتن اعتقادات مذهبی، ایران را ترک و به هرات مهاجرت کرده بودند. تولد در غربت، اما با هویتی ریشه‌دار، سرنوشت او را از همان آغاز با قرآن پیوند زد.
انس با قرآن از کودکی در وجودش شکل گرفت. آموزش‌های اولیه را در حد روخوانی و روان‌خوانی در مکتبخانه آموخت. آن روزها هنوز قرائت به معنای امروز رواج نداشت و سوادش، سواد مکتبخانه‌ای بود. با این حال، علاقه درونی‌اش او را به سمت قرآن کشاند؛ بی‌آنکه استاد مشخصی داشته باشد.

خودساخته در مسیر تلاوت

فعالیت‌های جدی قرآنی را در هرات، زیر نظر محمدطاهر قندهاری آغاز کرد. اما پس از هجرت به ایران، با خلأ استاد مناسب مواجه شد. همین جریان، او را به مسیری متفاوت کشاند؛ مسیری خودساخته که نیازمند تلاش زیادی بود.
استاد فرقانی تجوید قرآن را به شیوه علمی، از دل کتاب‌ها فراگرفت. ساعت‌ها کتب تجوید را مطالعه کرد و همزمان، با گوش کردن به نوارهای صوتی قاریان مصری، صوت و لحن خود را تقویت کرد. عبدالباسط برایش تنها یک الگو نبود؛ معیاری برای دقت، وقار و انتقال معنا بود.
تدریس قرآن را از همان سال‌های جوانی آغاز کرد. جلساتی ساده ولی منظم که شاگردان زیادی را جذب خود کرده بود و حتی پیش از دوران بیماری، این کلاس‌ها با استفاده از کتاب‌ها و جزوه‌های قرآنی، در طول سال و به‌ویژه در شب‌های ماه مبارک رمضان برقرار می‌شد.

تصدیق قرائت در محضر امام(ره)

سال ۱۳۳۹، نقطه‌ای مهم در زندگی قرآنی استاد فرقانی رقم خورد. او برای دریافت مدرکی معتبر به عراق رفت. قصد داشت برای آزمون قرآنی به الازهر مصر برود، اما در نجف اشرف به محضر امام خمینی(ره) رسید و موضوع را با ایشان در میان گذاشت.
امام(ره) او را به گرفتن مدرک از «مدرسة جامعة النجف الدینیة» تشویق کردند. استاد فرقانی در این مدرسه، آزمون‌های مختلف قرآنی را با موفقیت پشت سر گذاشت. آن زمان مدرک چاپی مرسوم نبود و سه ماه بعد، گواهی قرآنی او ـ که در سطحی بالا ارزیابی شده بود ـ به صورت دست‌نویس برایش ارسال شد.
در همان ایام، در حضور امام خمینی(ره) و جمعی از علمای نجف، سوره «جمعه» را به سبک عبدالباسط تلاوت کرد. این تلاوت چنان تأثیرگذار بود که برخی حاضران به گریه افتادند. اینجا بود که امام خمینی(ره)، تصدیق قرائت قرآن را به او اهدا کردند؛ افتخاری که تا پایان عمر، با تواضع از آن یاد می‌کرد.

از ازدواج تا استقرار در مشهد

استاد فرقانی سال ۱۳۴۹ ازدواج کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۵۸ همراه خانواده به ایران بازگشت. با توجه به پیشینه ایرانی، تابعیت ایران را گرفت و در شهر مشهد ساکن شد؛ شهری که حرم مطهر امام رضا(ع)، محور زندگی معنوی‌اش شد.
او که از ۱۵سالگی جلسات تدریس قرآن را آغاز کرده بود، این مسیر را در مشهد به شکل جدی‌تری ادامه داد. جلسات او به صورت ثابت در مساجدی چون بناها، شهدا، حسینیه هراتی‌ها و دیگر محافل قرآنی برگزار می‌شد.

سخت‌گیری دلسوزانه یک معلم

شیوه تدریس استاد فرقانی، ساده اما دقیق بود. هر شاگرد یک صفحه از قرآن را می‌خواند و او بی‌تعارف، ایراداتش را گوشزد می‌کرد. از کوچک‌ترین خطا نمی‌گذشت، اما سخت‌گیری‌اش از جنس دلسوزی بود. در خلال تلاوت‌ها، گاه ترجمه آیات، نکات تفسیری و شأن نزول را هم بیان می‌کرد تا فهم قرآن، همراه قرائت پیش برود.
رفتار او با شاگردانش، متناسب با سن و سطح سوادشان بود. صبح‌ها مشغول شغل آزاد خود بود و پس از نماز مغرب و عشا، جلسات قرآن آغاز می‌شد؛ جلساتی که گاهی تا ساعت ۱۱ شب ادامه داشت. همین نظم و جدیت سبب شده بود خانواده‌اش کمتر او را ببینند، اما شاگردان هر شب پای درسش حاضر باشند.

میراثی که در صداها جاری است

شاگردان استاد فرقانی، امروز هرکدام نامی شناخته‌شده در عرصه قرآن‌اند؛ از جمله حمید و حامد شاکرنژاد، حاج عصمت‌الله ذبیحی، کبیر قلندرزاده مسئول جامعه قاریان افغانستان در ایران و بسیاری دیگر از قاریان و پیشکسوتان ممتاز.
۳۰ آذر ۱۳۹۶ بود که استاد محمود فرقانی دارفانی را وداع گفت. پیکرش در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد. حالا او آرام گرفته است؛ اما صدایش، روشش و نگاهش همچنان در تلاوت‌ها جاری است.
استاد فرقانی از آن خادمان خاموش قرآن بود که بی‌هیاهو زیست و چه شایسته در جوار امام رئوف(ع) آرام گرفت.